กล้องจุลทรรศน์สำหรับตรวจสอบอัญมณี (Gemological Microscope)
ในงานด้านการตรวจสอบอัญมณี นักอัญมณีศาสตร์จะเลือกใช้กล้องจุลทรรศน์ชนิด 2 กระบอกตาพร้อมต้นกำเนิดแสงแบบ Darkfield illumination ใช้สำหรับการตรวจดูลักษณะของมลทินภายในของอัญมณี เพื่อจำแนกชนิดอัญมณีว่าเป็นอัญมณีธรรมชาติหรืออัญมณีสังเคราะห์
เครื่องตรวจค่าดัชนีหักเหทางแสง (Refractometer)
ค่าดัชนีหักเหทางแสง คืออัตราส่วนระหว่างความเร็วของแสงในอากาศต่อความเร็วของแสงในพลอย (อัญมณี) เป็นคุณสมบัติพื้นฐานที่มีความสำคัญในการแยกชนิดอัญมณี นักอัญมณีศาสตร์จะใช้เครื่องมือที่เรียกว่า เครื่องตรวจค่าดัชนีหักเหทางแสง (Refractometer) ในการตรวจวัดค่าดัชนีหักเหของอัญมณีชนิดต่างๆ
เครื่องตรวจวิเคราะห์ภาพทางแสงของผลึกอัญมณี (Polariscope)
ลักษณะทางแสง และภาพทางแสงของอัญมณี เป็นคุณสมบัติหนึ่งที่มีความสำคัญในการจำแนกชนิดของอัญมณี นักอัญมณีศาสตร์จะใช้เครื่องตรวจวิเคราะห์ภาพทางแสงของผลึกอัญมณี ในการตรวจหาลักษณะและภาพทางแสงของผลึกอัญมณี เพื่อจำแนกประเภทของอัญมณีออกเป็น 2 กลุ่ม คือ อัญมณีหักเหเดี่ยว (Single Refractive : SR) และอัญมณีหักเหคู่ (Double Refractive : DR)
เครื่องชั่งน้ำหนักในอากาศและน้ำ (Hydrostatic Weighing Balance)
ความถ่วงจำเพาะ (Specific Gravity : SG) คืออัตราส่วนระหว่างความหนาแน่นของสสารหนึ่ง ๆ ต่อความหนาแน่นของน้ำ เมื่อทั้งสองอย่างมีอุณหภูมิเท่ากัน ค่าความถ่วงจำเพาะเป็นคุณสมบัติหนึ่งที่ใช้จำแนกชนิดของอัญมณี ปัจจุบันเครื่องชั่งน้ำหนักอัญมณีที่นิยมใช้เป็นแบบดิจิตอล บางรุ่นสามารถคำนวณค่าความถ่วงจำเพาะได้โดยอัตโนมัติ
ไดโครสโคป (Dichroscope)
เครื่องมือนี้ใช้สำหรับการตรวจสอบความแตกต่างของลักษณะสีแฝด (pleochroism) ในอัญมณี สามารถแยกกลุ่มของอัญมณีว่าเป็นอัญมณีหักเหเดี่ยวหรือหักเหคู่ได้ ยกตัวอย่าง เช่นการแยกพลอยทับทิมที่เป็นพลอยหักเหคู่ กับพลอยโกเมนสีแดงที่เป็นพลอยหักเหเดี่ยวออกจากกัน
เครื่องตรวจวิเคราะห์การดูดกลืนแสงของธาตุที่เป็นองค์ประกอบในอัญมณี (Spectroscope)
สเปคโตรสโคปเป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในการวิเคราะห์สเปคตรัมของแสง เพื่อตรวจสอบการดูดกลืนแสงของธาตุองค์ประกอบในอัญมณี
เชลซีฟิลเตอร์ (Chelsea filter)
เป็นเครื่องมือที่ช่วยในการจำแนกพลอยสีเขียวที่มีธาตุให้สี คือธาตุโครเมียม (Cr) พลอยสีเขียวที่ผ่านการปรับปรุงคุณภาพด้วยการย้อมสี หรือพลอยสังเคราะห์บางชนิด เชลซีฟิลเตอร์จะยอมให้แสงสีเขียวและสีแดงผ่านเท่านั้น
เครื่องตรวจสอบการเรืองแสงของอัญมณี (Ultraviolet Fluorescence-lamp)
เป็นเครื่องมือที่ให้แสงเหนือม่วงชนิดคลื่นสั้น (Short Wave : SW) และคลื่นยาว (Long Wave : LW) ใช้สำหรับการตรวจสอบลักษณะการเรืองแสงของอัญมณี